Montaj ve işçilik başta olmak üzere üretim sürecinin önemli aşamalarının Türkiye içinde gerçekleştirildiği ve ekonomik yönden ürün maliyetinin çoğunun Türkiye içindeki hammadde, parça veya hizmet tedarikçilerine ödenen meblağların oluşturduğu ürünler yerli malı olarak tanımlanabilir. Tamamen ülke içinde üretilen ürünler de elbette yine yerli malıdır. Bu tanıma uyulduğunun, sunulan evraklar ve yapılan hesaplamalarla kanıtlanması sonucu düzenlenen belge de Yerli Malı Belgesi'dir.
13 Eylül 2014 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 63. maddesinde; "Yaklaşık maliyeti eşik değerlerin altında kalan ihalelere sadece yerli isteklilerin katılması, yaklaşık maliyeti eşik değerlerin üzerindeki ihalelerden; mal alımlarında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile diğer ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak, kurum tarafından yerli malı olarak belirlenen malları teklif eden yerli istekliler lehine, % 15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanması hususlarında idarelerce ihale dökümanına hükümler konulabileceğinden yerli istekliler lehine avantajı uygulanacak mal alım ihalelerinde ihale konusu mal yerli malı olarak değerlendirilecektir.” denilmektedir. Elbette burada dikkat çeken husus; tanımlamadan ziyade yerli malı teklifçilerine sunulan %15 oranındaki fiyat avantajıdır. Böyle bir ekonomik imtiyazın; hem ihalelerde, hem de serbest pazarda olağanüstü bir rekabet avantajı yaratacağı aşikardır.
Bir ürünün yerli malı olarak kabul edilebilmesi için;
• Ürünün tamamen veya veya önemli üretim basamakları ile esaslı son işçiliğin Türkiye'de üretilmiş olması,
• Ürünün yerli katkı oranının %51'den az olmaması,
• Bakanlık tarafından düzenlenen Sanayi Sicil Belgesi sahibi firmalarca üretilmesi,
• Söz konusu ürünün üretiminin, kurumun faaliyet konuları arasında yer alması,
• Gıdalar için ayrıca; bakanlık tarafından düzenlenen Gıda Sicil Belgesi ile Gıda Üretim Sertifikası'na sahip üretici tarafından üretilmesi,
• Madenler, bitkiler ve hayvanlar için ayrıca; toplama işleminin yapıldığı kaynağın veya bölgenin yurt içinde olması gerekir.
Ürünün yerli katkı oranının belirlenmesi için; belirlenen kaide ve cetveller doğrultusunda hesaplama yapılması ve bu hesabın mali yönden serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ya da yeminli mali müşavir tarafından incelenerek resmi kayıtlara uygunluğunun onaylanması gerekir. Bu inceleme sırasında ürünün üretiminde kullanılan ithal ve yerli girdiler; defter kayıtları, faturalar, SGK bildirgeleri, gümrük giriş beyannameleri ve benzeri belgeler göz önünde bulundurularak tespit yapılır.
Yerli katkı oranının gerekli görüldüğü hallerde teknik yönden incelemesi ise eksper tarafından yapılır. Eksper, üretici tarafından, üniversitelerin ilgili bölümlerinden konularında uzman kişiler arasından belirlenir veya üyesi olduğu meslek, ticaret veya sanayi odalarından talep edilir. Eksper, yerli katkı oranı bildiriminin teknik yönden incelemesini yaparak hesaplamanın doğruluğunu onaylar. Bu inceleme sırasında üretimde kullanılan girdiler, üretim teknolojisi ve prosesi göz önünde bulundurularak kontrol edilir.
Ürünlerin Yerli Malı Belgesi ile taçlandırılması için iki temel belge vardır: Kapasite Raporu ve Sanayi Sicil Belgesi.
Sanayi Sicil Belgesi
6948 sayılı sanayi sicil kanununun 1. maddesinde tanımı yapılan imalat sanayi, madencilik, taş ocakçılığı, su ve gaz istihsali sektörlerinde faaliyet gösteren, sanayi ürünü imal eden sanayi işletmeleri için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bünyesindeki İl Müdürlükleri tarafından düzenlenen ve ilgili kurumun resmi olarak bir sanayi kuruluşu olduğunu kanıtlayan belge, Sanayi Sicil Belgesi'dir.
Sanayi Sicil Belgesi'ne sahip işletmeler aşağıdaki imtiyazlara sahip olurlar:
• İhraç kaydıyla mal teslimlerinde KDV tecili imkanına kavuşurlar.
• Terkin işleminden faydalanırlar, yani KDV ödemezler.
• Elektrik ve doğalgaz faturalarını Sanayi Abonesi Tarifnamesi'nden öderler ve %20 civarında ucuz elektrik kullanırlar.
• Finansman giderlerinin tamamını kurumlar vergisi matrahından düşebilirler.
• Resmi olarak Sanayi Kuruluşu sıfatı kazanırlar.
• Kamu İhale Kanunu'nda yer alan yerli isteklilerin belirlenmesinde avantajlıdırlar.
• İhalelerde ek avantaj ve kaidelerden faydalanırlar.
• Dolaylı olarak iş imkanı sağlarlar.
Kapasite Raporu
Bir firmanın, mevcut makine parkı ve iş gücüyle, bir yıl zarfında kaç birimlik üretim yapılabileceğinin belli kriterlerden hareket ederek bilimsel bir şekilde belirlenmesi sonucu düzenlenen belge Kapasite Raporu'dur. Kapasite raporunun geçerlilik süresi 3 yıldır. Kapasite raporları ülkenin sınai üretim potansiyelini tespit etmek, ekonomik ve stratejik plan ve programları için veri tabanı oluşturmak amacıyla düzenlenmektedir.
Bu belge; Sanayi Sicil Belgesi alımı için mecburidir ve ayrıca teşvik, kota, tahsis, ihale, ithalat ve ihracatla ilgili işlemler ile, çeşitli kamu kuruluşları ve Bakanlık kayıtlarına girmek için kullanılmaktadır. Asli kullanım alanları aşağıdaki gibidir:
• Yatırım Teşvik Belgesi,
• Dahilde İşleme İzin Belgesi,
• Geçici Kabul İzin Belgesi müracaatlarında ve bu belgeler kapsamındaki taahhütlerin kapatılması,
• Sanayi Sicil Belgesi,
• Muhtelif İthalat ve İhracat işlemleri,
• Resmi ve özel ihaleler,
• Yurtiçi ve yurtdışı krediler,
• Yurtiçi ve yurtdışı fuarlar,
• Tahsisli veya ithalinde tarife kontenjanı uygulanan hammaddelerin temini,
• İmalatçı Belgesi alımı,
• Vergi incelemeleri,
• Kamunun muhtelif amaçlı incelemeleri,
• Ulusal Sanayi Envanteri,
Kapasite Raporu tanzim edilen sektörler ise şunlardır:
• Gıda Sanayi (Sınai üretim yapan gıda işletmeleri)
• İplik Sanayi
• Dokuma Sanayi
• Örme Sanayi
• Konfeksiyon Sanayi
• Boya, Apre ve Emprime Sanayi
• Jüt ve Amyant Sanayi
• Halı ve Hasır Sanayi
• Döküm Sanayi
• Madeni Eşya Sanayi
• Soğuk ve Sıcak Halde Muhtelif Telden Mamul Eşya Sanayi
• Çeşitli Metal Sanayi
• Montaj ve Tamir, Bakır Atölyeleri
• Elektrik Malzemesi İmali, Elektrik Cihazları Montaj, Tamir Atölyeleri
• Kaplama Sanayi
• Sıhhi ve Fenni Tesisatçılar
• Ağaç Eşya Sanayi
• Toprak Eşya Sanayi
• Taş Ocakları ve Maden İstihracı Sanayi
• Cam ve Porselen Sanayi
• Kağıt ve Mukavva Eşya Sanayi
• Baskı ve Cilt Sanayi
• Kimya Sanayi
• Sabun ve Temizlik Malzemeleri Sanayi
• Plastik Eşya Sanayi
• Kauçuk Eşya Sanayi
• Deri Eşya Sanayi
• Film ve Fotoğraf Sanayi
• Protez ve Ortopedi Sanayi
• Deri Tuzlama ve Asorti İşleri
• Yazılım Firmaları
